Η ομιλία του Γιώργου Πραχαλιά, για το 1821,στο Σύλλογο Αρκάδων

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΡΑΧΑΛΙΑΣ

H γεωπολιτική ανάλυση της Επανάστασης του 1821. Συμπεράσματα-αναγωγή στο σήμερα

Αγαπητοί φίλοι,

συμπληρώνονται φέτος 191 χρόνια από την Εθνική Παλιγγενεσία του 1821 και παρά το γεγονός ότι πέρασαν σχεδόν δύο αιώνες από τότε, το μήνυμα της Ελληνικής Επανάστασης παραμένει επίκαιρο σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ. Και αυτό για τρεις λόγους:
Πρώτον, γιατί η σημερινή κρίση που έχει χτυπήσει την Ελλάδα, μας υποχρεώνει να ανατρέξουμε στην ιστορία μας και να διδαχθούμε από αυτήν. Δεύτερον, γιατί τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια ισοπέδωσης της επανάστασης του 1821 και, τρίτον, γιατί η πολιτική του νέο οθωμανισμού που εφαρμόζει η Τουρκία δημιουργεί για τη χώρα μας σοβαρούς κινδύνους. Απέναντι σε όλα αυτά, θα επιχειρηθεί απόψε μια γεωπολιτική ανάλυση της Επανάστασης του 1821, ξεκινώντας από την κατάλυση της βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 15ο αιώνα και φτάνοντας έως την απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Οθωμανούς το 1832. Στη συνέχεια θα διατυπωθούν συμπεράσματα από την ανάλυση της Ελληνο – τουρκικής αναμέτρησης και τέλος θα επιχειρηθεί μια αναγωγή των συμπερασμάτων αυτών στο σήμερα. Όταν κάποιος μιλά δημόσια για ιστορικά γεγονότα έχει υποχρέωση να τεκμηριώνει τα λεγόμενά του. Τα όσα θα αναφερθούν απόψε τεκμηριώνονται στις ιστορικές πηγές που φαίνονται στη διαφάνεια. Η ιστορική αυτή αναδρομή στην επανάσταση του 1821, στη μεγαλειώδη αυτή πορεία του Γένους από τον Άδη στον ουρανό, αφιερώνεται στην τιμή και την υπερηφάνεια των Ελλήνων, που δοκιμάζονται σήμερα σκληρά από τη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης και ιδίως στους κατοίκους αυτής της πόλης.

Α. ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ-ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

Το έτος 1430 οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν την Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα ενώ από το 1446 κυριεύουν τη Θεσσαλία, την Αττικο-Βοιωτία και τον Ισθμό της Κορίνθου. Το 1453 οι Οθωμανοί αλώνουν την Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στρέφονται στο Δεσποτάτο του Μορέως, που θα πέσει και αυτό το 1461. Η ημισέληνος κυματίζει πια σ' ολόκληρη την βυζαντινή επικράτεια, εκτός από ορισμένα σημεία της Πελοποννήσου και την Κρήτη που κατείχαν οι Ενετοί. Το 1503 οι Ενετοί χάνουν τα Μεσσηνιακά φρούρια της Μεθώνης και της Κορώνης και το 1540 χάνουν και τη Μονεμβασία και το Ναύπλιο, ενώ το 1669 χάνουν και το Χάνδακα (Ηράκλειο Κρήτης). Έκτοτε επεβλήθη στυγνή δουλεία. Έναντι των μουσουλμάνων κατακτητών οι Χριστιανοί ήσαν κιαφίρ, δηλαδή άπιστοι, γκιαούρηδες δηλαδή σκύλοι. Σφαγές, βιασμοί, αρπαγές, λεηλασίες, βίαιος εξισλαμισμός και το απάνθρωπο παιδομάζωμα, είναι τα πρόχειρα συστατικά της σκληρής και βάναυσης δουλείας. Δουλείας, που όμοιά της κανένας άλλος λαός δεν γνώρισε ποτέ. Η περίοδος της δουλείας για την υπόλοιπη Ελλάδα ήταν συνεχής αλλά στην Πελοπόννησο υποδιαιρείται ως εξής: Πρώτη τουρκοκρατία 1461-1687. Ενετοκρατία 1687-1715. Δεύτερη τουρκοκρατία 1715-1821.

Περίοδος πρώτης τουρκοκρατίας
Το σημαντικότερο γεγονός της πρώτης τουρκοκρατίας είναι η περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου, όπου ο ενωμένος στόλος των Χριστιανών (Βενετσιάνοι, Ισπανοί, Κρητικοί και Κερκυραίοι) συντρίβει τον οθωμανικό στόλο και σταματά την επέκταση των Οθωμανών προς τη Δύση.

Περίοδος ΕvετοκρατίαςΟι Ενετοί κατέλαβαν το 1687 την Πελοπόννησο και ίδρυσαν το Regno Della Morea. Δώδεκα χρόνια μετά, το 1699, η αναμέτρηση της Χριστιανικής Ευρώπης με την οθωμανική αυτοκρατορία κατέληξε στη συνθήκη του Κάρλοβιτς με την οποία η οθωμανική αυτοκρατορία αναγνώρισε για πρώτη φορά επισήμως την ύπαρξη μη μουσουλμανικών κρατών στην επικράτειά της. Η συνθήκη του Κάρλοβιτς αποτελεί διπλωματικό ορόσημο και σηματοδοτεί την απαρχή της παρακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Περίοδος δεύτερης Τουρκοκρατίας

Το 1715 οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν πάλι το Μοριά και το 1770 ξεσπά ο Α΄ Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Στον πόλεμο αυτό συμμετέχουν και οι σκλαβωμένοι Έλληνες με την εξέγερση των Ορλωφικών αλλά με ολέθρια αποτελέσματα. Η Αικατερίνη της Ρωσίας θυσίασε χιλιάδες Ελλήνων, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα στρατηγικά σχέδια της Ρωσίας. Είναι όμως πολύ σημαντική η συνθήκη Κιουτσούκ - Kαιναρτζή που υπογράφηκε με το τέλος του πολέμου (21 Ιουλίου 1774), γιατί με τη συνθήκη η Ρωσία απέκτησε τη δυνατότητα υπερασπίσεως των Ορθοδόξων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αναγνωρίζονταν επίσης η ελεύθερη ναυσιπλοία των Ρώσων στα Τουρκικά ύδατα, με συνέπεια τη δυνατότητα ανάπτυξης του Ελληνικού εμπορικού ναυτικού με Ρωσική σημαία, καθώς και η αυτονομία των παραδουνάβιων Ηγεμονιών, όπου προετοιμάστηκε ο αγώνας της Ελληνικής Επανάστασης. Οι παράγοντες αυτοί δημιούργησαν τις προυποθέσεις για την πνευματική κίνηση που είναι γνωστή ως Νέο Ελληνικός Διαφωτισμός. Μέσα απ' αυτόν τον πνευματικό οργασμό των Ελλήνων αναδύθηκαν οι δύο πνευματικοί ογκόλιθοι του Γένους που αποτέλεσαν ουσιαστικά και τους πνευματικούς καθοδηγητές του αγώνα: Ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής, που με τη περίφημη χάρτα του και τα θούριά του προπαρασκεύασε τις ψυχές των Ελλήνων για το ξεσηκωμό και ο Αδαμάντιος Κοραής μέσα στο έργο και τη διδασκαλία του οποίου κλείνεται ολόκληρος ο Νέο Ελληνικός Διαφωτισμός. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, οι Ξάνθος, Σκουφάς και Τσακάλωφ ίδρυσαν στην Οδησσό της Ρωσίας τη Φιλική Εταιρία. Πέντε χρόνια μετά επέλεξαν ως Αρχηγό τον υπασπιστή του Τσάρου της Ρωσίας Αλέξανδρο Υψηλάντη, για να δικαιολογηθεί η προσδοκία περί «αοράτου αρχής» που υποτίθεται πως βρίσκονταν πίσω από τον αγώνα.

Το Ευρωπαϊκό πολιτικό κλίμα

Όταν νικήθηκε ο Ναπολέοντας το 1815, έγινε στην Ευρώπη η παλινόρθωση της Ελέω Θεού μοναρχίας. Όσοι διεκδικούσαν ελευθερία εθνική, όπως οι καρμπονάροι στην Ιταλία, ή κοινωνική δικαιοσύνη όπως οι Ιακωβίνοι στη Γαλλία, καταδιώκονταν αμείλικτα από όλες τις απολυταρχικές κυβερνήσεις. Οι μονάρχες της Ευρώπης συνέπηξαν το 1815 την Ιερά Συμμαχία, που είχε σαν βασική επιδίωξη την κατάπνιξη κάθε φιλελεύθερου κινήματος. Εκφραστής αυτής της αντιδραστικής ιδεολογίας υπήρξε ο καγκελάριος της Αυστρίας Μέττερνιχ, ο οποίος διατύπωνε με ωμότητα την πολιτική του φιλοσοφία: «Μόνο οι μονάρχες έχουν δικαίωμα να καθορίζουν τις τύχες των λαών. Οι ηγεμόνες ευθύνονται για τις πράξεις τους μόνο απέναντι στο θεό», ενώ για το θέμα των σφαγών της Χίου και των Ψαρών έλεγε επιγραμματικά «Πέρα από τα ανατολικά σύνορά μας, τριακόσιες ή τετρακόσιες χιλιάδες κρεμασμένοι, στραγγαλισμένοι, παλουκωμένοι δεν είναι και σπουδαίο πράγμα». Βλέπουμε λοιπόν, πως από τη μια μεριά υπήρχε η τεράστια δύναμη της οθωμανικής αυτοκρατορίας και το αντιδραστικό κλίμα της Ιεράς Συμμαχίας. Από την μεριά των Ελλήνων υπήρχε το ιδεολογικό υπόβαθρο και το πολιτικό πλαίσιο. Έλλειπαν όμως οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες επιτυχίας:

α) Έλλειπε ο διπλωματικός νους, που θα εξασφάλιζε τα συμφέροντα της επανάστασης μέσα στο εχθρικό διπλωματικό περιβάλλον της Ευρώπης.

β) Έλλειπε ο πολεμικός ηγέτης, ο άνθρωπος που θα είχε ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο, θα οδηγούσε τους απειροπόλεμους ραγιάδες στα πεδία των μαχών και θα τους κρατούσε πειθαρχημένους στην έννοια του αγώνα.

Τους ρόλους αυτούς ανέλαβαν ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, οι οποίοι εκπόνησαν το τελικό σχέδιο: Ο Καποδίστριας θα κερδίσει διπλωματικό χρόνο για την επανάσταση, ο Υψηλάντης στη Μολδοβλαχία θα αναγκάσει τους Τούρκους να παραμείνουν στην περιοχή από το φόβο της εμπλοκής των Ρώσων, οι ναυτικοί του Αιγαίου θα εμποδίσουν τον Τουρκικό στόλο να πιάσει τα Ελληνικά παράλια, οι επαναστάτες στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη θα εμποδίσουν την κάθοδο Τουρκικών δυνάμεων προς το νότο, ενώ οι καπεταναίοι του Μοριά θα δημιουργήσουν γρήγορα στρατιωτικά τετελεσμένα στο Μοριά και στη συνέχεια θα ανέβουν προς βορά βοηθώντας στην απελευθέρωση της Ρούμελης, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας.

Β. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Στο νότια Ελλάδα οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές για να επιτύχει η επανάσταση. Εδώ υπήρχαν πολυάριθμοι εμπειροπόλεμοι κλέφτες, αρματολοί και ναύτες για μια σύγκρουση με τον Οθωμανό στη στεριά και τη θάλασσα, ενώ η διαμόρφωση του εδάφους ήταν πρόσφορη για κλεφτοπόλεμο. Τέλος, η ανταρσία του Αλή Πασά εναντίον του σουλτάνου απασχολούσε μεγάλες τουρκικές δυνάμεις στην Ήπειρο. Στις 24 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εξέδωσε την προκήρυξή του «Μάχου Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος» από το Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Ο Τσάρος της Ρωσίας που ήθελε να αποδείξει ότι δεν ευνοεί την επανάσταση, ανέθεσε στον υπουργό εξωτερικών του τον Καποδίστρια να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες καταδίκης της επανάστασης. Η θέση του Καποδίστρια ήταν δύσκολη και τα περιθώρια αντιδράσεών του περιορισμένα. Όμως κατόρθωσε να επηρεάσει τις αποφάσεις του Τσάρου στην τελική διατύπωσή τους. Έτσι συνέταξε το αυτοκρατορικό διάταγμα που διέγραφε τον Υψηλάντη από τους ρωσικούς στρατιωτικούς καταλόγους, καταδίκαζε το κίνημά του, διαβεβαίωνε την Τουρκία για τις αγαθές ρωσικές διαθέσεις, αλλά περιείχε και μια ρήτρα ευνοϊκή για την Ελληνική υπόθεση: την «ουδετερότητα». Επιπλέον ο Καποδίστριας έστειλε και προσωπική επιστολή προς τον Υψηλάντη, όπου με διπλωματική ευστροφία άφησε να φανούν δείγματα εύνοιας προς αυτόν και τον Ελληνικό αγώνα. Με τις δύο αυτές ενέργειες του Καποδίστρια, περιγράφεται μια εξωτερική πολιτική άψογα σύμφωνη με το κλίμα της Ιερής Συμμαχίας, ταυτόχρονα όμως είναι «ανοιχτή» για διαφορετικούς μελλοντικούς διπλωματικούς χειρισμούς. Το τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου του 1821 εκδηλώθηκαν οι πρώτες επαναστατικές πράξεις: στα Καλάβρυτα, στη Μάνη, στη Καλαμάτα στην Πάτρα και σ'όλες σχεδόν τις επαρχίες της Πελοποννήσου. Επίσης στα Σάλωνα (Άμφισσα),στο Γαλαξίδι, στη Λειβαδιά, στην Αταλάντη. Η Επανάσταση απλώθηκε στις Σπέτσες, στα Ψαρά, στην Ύδρα, στην Κάσο, στη Μύκονο, στην Αττική και αλλού. Το Μάιο στη Μαγνησία, στη Χαλκιδική, στην Εύβοια, στην Κρήτη, στο Μεσολόγγι, στο Αγρίνιο, στη Νότια Ήπειρο και τον επόμενο χειμώνα στη Δυτική Μακεδονία. Ο σουλτάνος αντέδρασε με σφαγές στην Κων/πολη, στη Σμύρνη, στις Κυδωνίες και στην Κύπρο. Από τα πρώτα θύματα ήταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε. Ο απαγχονισμός του αρχηγού της ορθόδοξης Εκκλησίας την ημέρα του Πάσχα (10 Απριλίου) ήταν πράξη άνανδρη και βέβηλη και προκάλεσε βαθιά αίσθηση στην Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Ο Καποδίστριας βρήκε την ευκαιρία να επηρεάσει τον Τσάρο, ο οποίος υπό την πίεση και της κοινής γνώμης, συμφώνησε να γίνει διακοίνωση προς την Πύλη. Η σύνταξη της διακοίνωσης ανατέθηκε στον Καποδίστρια (άραγε τυχαία;). Αυτός χρησιμοποίησε αυστηρή γλώσσα και έδωσε στη διακοίνωση μορφή τελεσιγράφου. Η εχθρική ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε, προσέφερε ανυπολόγιστη βοήθεια στην Επανάσταση, διότι παρουσίαζε την Ελληνική επανάσταση ως επανάσταση έθνους βασανιζόμενου από βάρβαρο δυνάστη και όχι ως στασιαστική εξέγερση εναντίον πολιτικού καθεστώτος. Στα δύο πρώτα χρόνια του Αγώνα το σχέδιο είχε εφαρμοστεί σχεδόν κατά γράμμα: οι οπλαρχηγοί της Στερεάς, με πράξεις αξιαθαύμαστες (στην Αλαμάνα, στη Γραβιά, στο Μακρυνόρος, στα Βασιλικά, στο Μεσολόγγι) αναχαίτισαν πολυάριθμες οθωμανικές δυνάμεις που όδευαν στην Πελοπόννησο. Στην Πελοπόννησο η επικράτηση των Ελλήνων ήταν σχεδόν πλήρης: μόνο η Πάτρα ήταν ακόμα στα χέρια των Οθωμανών και αυτό εξαιτίας της λυσσώδους υπονόμευσης του Κολοκοτρώνη από την Ελληνική Κυβέρνηση. Έργα θαυμαστά έγιναν πολλά, δύο όμως ήταν τα καθοριστικής σημασίας γεγονότα που έθεσαν τις βάσεις για την απελευθέρωση, έργα του αρχιτέκτονα της Λευτεριάς, Θεοδώρου Κολοκοτρώνη: η άλωση της Τριπολιτσάς κατά το πρώτο έτος της επανάστασης και η καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια κατά το δεύτερο έτος. Ειδικά η καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη ήταν το σημείο κλειδί για την απελευθέρωση. Την ίδια αυτή περίοδο οι Έλληνες ναυτικοί προσέφεραν σπουδαίες υπηρεσίες στον Αγώνα: έλαβαν μέρος στην πολιορκία παράλιων φρουρίων και εφοδίασαν τις Ελληνικές δυνάμεις της ξηράς, ενώ εμπόδισαν τον οθωμανικό στόλο να προσφέρει βοήθεια ή να κάνει μεταφορές στον ηπειρωτικό Ελληνικό χώρο. Σε μία μόνο περίπτωση δεν μπόρεσε ο Ελληνικός στόλος να προλάβει το κακό: την καταστροφή της Χίου το Πάσχα του 1822. Η αγριότητα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού ήταν τόση, ώστε η τραγωδία της Χίου προκάλεσε τη βαθιά συμπάθεια της Ευρώπης για τον Ελληνικό αγώνα. Η εκδίκηση του Κανάρη, που ανατίναξε την τουρκική ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου τον Ιούνιο του 1822, προκάλεσε τρόμο στον Οθωμανικό στόλο, που κλείστηκε για δυό χρόνια στα Στενά του Βοσπόρου. Η Επανάσταση είχε εδραιωθεί. Οι Έλληνες είχαν νικήσει σε στεριά και θάλασσα με τις δικές τους δυνάμεις και μόνο. Και είχαν νικήσει αντίπαλο πανίσχυρο, τον οποίο οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες φοβούνταν να αντιμετωπίσουν μόνες τους και πάντα συμμαχούσαν για να τον πολεμήσουν. Η μεταστροφή της εξωτερικής πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης άρχισε μετά την καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια από τον Κολοκοτρώνη. Μέχρι τότε όλοι πίστευαν ότι η εντυπωσιακή κατάληψη της Τριπολιτσάς και οι στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων ήταν τυχαίες και ότι στην πρώτη ευρείας κλίμακας αντεπίθεση των Οθωμανών οι Έλληνες θα κατέρρεαν. Ο Άγγλος ΥΠΕΞ Κάννινγκ κατάλαβε πρώτος ότι τελικά οι Έλληνες θα απελευθερωθούν και έσπευσε να προλάβει τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, εφαρμόζοντας την πάγια πολιτική της Αγγλίας: αφού δεν μπορεί να εξαφανίσει την Ελληνική Επανάσταση, θα την κάνει όργανο των συμφερόντων της Αγγλίας. Και του ήταν αρκετά εύκολο. Στο στρατόπεδο των επαναστατών υπήρχαν ήδη δύο αντίπαλα μέρη: από τη μια μεριά οι μπαρουτοκαπνισμένοι στρατιωτικοί και ο απλός λαός που πολεμούσαν για ελευθερία και από την άλλη οι κοτζαμπάσηδες και οι προεστοί που επιθυμούσαν να διατηρήσουν τα προνόμιά που είχαν επί τουρκοκρατίας και στο μελλοντικό ελεύθερο κράτος. Οι Άγγλοι εφάρμοσαν τη μέθοδο που γνωρίζουν τέλεια: το «Διαίρει και Βασίλευε». Με τα διαβόητα «Δάνεια της Αγγλίας» ενίσχυσαν οικονομικά την πτέρυγα των προεστών, που κυριαρχούσε στο μεταξύ με τη βοήθεια των Φαναριωτών στα κυβερνητικά όργανα, υποθηκεύοντας τα λεγόμενα εθνικά κτήματα του μελλοντικού ελεύθερου κράτους.Παρά τους ληστρικούς όρους των δανείων όμως, η σύναψή τους ήταν τεράστια διπλωματική επιτυχία για την επαναστατημένη Ελλάδα, γιατί ουσιαστικά αναγνωρίζονταν de facto η πολιτική οντότητα των επαναστατημένων Ελλήνων. Αυτό που ήταν καταστρεπτικό όμως, ήταν η διαχείριση των χρημάτων των δανείων από την Ελληνική κυβέρνηση. Με τα χρήματα των δανείων η Κυβέρνηση, αντί να τα χρησιμοποιήσει στον αγώνα εναντίον των Οθωμανών, εξαγόρασε αρκετούς οπλαρχηγούς και τους έστρεψε εναντίον του Κολοκοτρώνη και των άλλων καπεταναίων. Ξέσπασαν έτσι δύο εμφύλιοι πόλεμοι που κατέληξαν σε ήττα της πτέρυγας των στρατιωτικών. Οι στρατιωτικοί ηγέτες κλείνονται στη φυλακή (Κολοκοτρώνης κ.α) ή δολοφονούνται (Οδυσσέας Ανδρούτσος, Πάνος Κολοκοτρώνης). Eν  μεταξύ ο Σουλτάνος συμμάχησε το 1824 με τον Μωχάμετ Άλυ της Αιγύπτου, καταπνίγοντας την επανάσταση στην Κρήτη και καταστρέφοντας την Κάσο και τα Ψαρά. Στις αρχές του 1825 ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στο Μοριά και σπέρνει την καταστροφή, ενώ λίγο αργότερα πολιορκεί το Μεσολόγγι. Ο εμφύλιος πόλεμος των Ελλήνων είχε φθείρει τόσο τις δυνάμεις τους ώστε όλοι ή φεύγουν έντρομοι μπροστά στον Ιμπραήμ ή προσκυνάνε. Η κυβέρνηση υπέβαλε υπόμνημα στην Αγγλία με το οποίο ζητούσε μόνο την Αγγλική προστασία, την διαβόητη «πράξη υποτέλειας»(Αct of Submission). Οι Άγγλοι δεν συμφώνησαν και η Ελληνική Κυβέρνηση εγκατέλειψε έντρομη το Ναύπλιο. Μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή αποφυλακίζεται ο Κολοκοτρώνης και αρχίζει μια νέα εποποιία του Γέρου. Εφαρμόζει το θρυλικό «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους» σε όσους προσκυνούν τον Ιμπραήμ και ξεκινά ένα λυσσώδη ανταρτοπόλεμο, που φθείρει τρομερά τις δυνάμεις του Ιμπραήμ. Ταυτόχρονα ο Καραϊσκάκης κρατά για μήνες καθηλωμένο τον τουρκικό στρατό γύρω από την Αθήνα. Όλες αυτές οι πολεμικές προσπάθειες συντηρούσαν την επανάσταση ως την ώρα που τα διασταυρούμενα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων και η διπλωματία βρήκαν τρόπο για λύση του Ελληνικού ζητήματος. Οι εξελίξεις άρχισαν από το νέο Τσάρο Νικόλαο, που ζήτησε ικανοποίηση από την Τουρκία σε παλιές διαφορές που εκκρεμούσαν από το 1812 και 1821. Έτσι η Τουρκία υποχρεώθηκε να υπογράψει τη συνθήκη του Άκερμαν. Οι Άγγλοι, που δεν ήθελαν να αφήσουν την πρωτοβουλία στη Ρωσία, συνυπέγραψαν με τους Ρώσους το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, με το οποίο συμφωνούσαν να επέμβουν μεσολαβητικά για τη δημιουργία ενιαίου Ελληνικού Κράτους υποτελούς όμως στο σουλτάνο. Το πρωτόκολλο αυτό σήμαινε απομάκρυνση από τις αρχές της Ιερής συμμαχίας, ενώ αποτελεί το πρώτο επίσημο διπλωματικό κείμενο που μνημονεύει το όνομα «Ελλάδα» και αναγνωρίζει πολιτική ύπαρξη στους Έλληνες. Η Γαλλία προσχώρησε και αυτή στην τριμερή πλέον Ιουλιανή Σύμβαση του Λονδίνου μεταξύ Αγγλίας, Ρωσίας και Γαλλίας που περιείχε και ρήτρα εκφοβισμού της Τουρκίας. Ναυτικές Μοίρες των τριών Δυνάμεων θα αναλάμβαναν να επιβάλλουν την διακοπή των εχθροπραξιών. Παράλληλα θα προχωρούσαν στη σύναψη εμπορικών σχέσεων με τους Έλληνες και στο διορισμό προξένων. Ο Ιμπραήμ δεν αποδέχθηκε τις εξελίξεις και άρχισε σφαγές. Η ανταπάντηση ήρθε από τον Κολοκοτρώνη που κλιμάκωσε τον ανταρτοπόλεμο σε ολόκληρο το Μοριά. Παράλληλα ο Καποδίστριας, που είχε κληθεί από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ως κυβερνήτης της Ελλάδας, άρχισε διπλωματικούς μαραθώνιους και κατάφερε να επιτύχει τη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Λίγους μήνες μετά κηρύχθηκε νέος Ρωσο τουρκικός πόλεμος και ο Ρωσικός στρατός προέλασε ως την Ανδριανούπολη. Η Αγγλία και η Γαλλία για να αποτρέψουν μια μονομερή επίλυση του Ελληνικού ζητήματος από τους Ρώσους, έστειλαν το στρατηγό Μαιζόν στη δυτική Πελοπόννησο με 14.000 άνδρες για να βοηθήσει στην εκκαθάριση της περιοχής από τα υπολείμματα του στρατού του Ιμπραήμ. Παράλληλα, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία συνυπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Λονδίνου που προέβλεπε την αναγνώριση αυτόνομου Ελληνικού Κράτους με βόρεια σύνορα τη γραμμή Παγασητικού- Αμβρακικού. Στο μεταξύ η προέλαση των Ρώσων ανάγκασε τους Τούρκους να υπογράψουν τη Συνθήκη της Ανδριανούπολης με την οποία αγνωρίζονταν αυτόνομο και όχι εντελώς ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος και de facto αναγνώριση του δικαιώματος των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων να επεμβαίνουν στα εσωτερικά της τουρκίας. Από Ελληνικής πλευράς παρέμέναν εκκρεμή δύο σοβαρά θέματα:

α) Διαπραγμάτευση των ευρύτερων δυνατών συνόρων στον ηπειρωτικό και το νησιωτικό χώρο, με έγκαιρη όμως εκκαθάριση των Τουρκικών στρατευμάτων.

β) Μετάβαση από το καθεστώς της αυτονομίας στην πλήρη ανεξαρτησία.

Τις εκκρεμότητες αυτές επεδίωξε να ρυθμίσει ο Καποδίστριας. Η εκλογή του με επταετή θητεία σήμαινε ότι οι Έλληνες παραμέριζαν τις αντιδικίες και αναγνώριζαν ότι ο Κυβερνήτης διέθετε το απαραίτητο κύρος. Ο Καποδίστριας θέλησε να θέσει τα θεμέλια ενός σύγχρονου κράτους και άρχισε αμέσως το έργο του στο εσωτερικό επίπεδο και στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής. Στο εσωτερικό αναδιοργάνωσε την επαρχιακή διοίκηση, ενώ με αυστηρές οικονομίες και με πνεύμα λιτότητας κατόρθωσε να θέσει τις βάσεις για την οικονομική ανόρθωση της χώρας. Ανασυγκρότησε τη γεωργία και την πλούτισε με νέες καλλιέργειες, ανανέωσε την κτηνοτροφία, αναζωογόνησε το εμπόριο και τη ναυτιλία, έκοψε το πρώτο νόμισμα, μεταρρύθμισε τη δασμολογική και φορολογική πολιτική και έδωσε νέα πνοή στην παιδεία και τη δικαιοσύνη, ενώ με τη συνεργασία του Μιαούλη συνέτριψε την πειρατεία. Κύριος στόχος του ήταν και η συγκρότηση τακτικού στρατού για την εκκαθάριση της Ρούμελης από τα υπολείμματα των τούρκων, επειδή στα συζητούμενα ακόμη σύνορα θα περιλαμβάνονταν οι περιοχές που είχαν ελευθερωθεί με Ελληνικές δυνάμεις. Την εκκαθάριση της Ρούμελης ολοκλήρωσε ο Δημήτριος Υψηλάντης που τερμάτισε στην Πέτρα της Βοιωτίας (12-13 Σεπτεμβρίου 1829) τον ένοπλο αγώνα, τον οποίο οκτώ χρόνια νωρίτερα είχε αρχίσει ο αδελφός του Αλέξανδρος στη Μολδοβλαχία. Στην εξωτερική πολιτική ο Καποδίστριας κατάφερε να δημιουργήσει τις συνθήκες για όσο το δυνατόν πλατύτερα σύνορα και πλήρη ανεξαρτησία, αξιοποιώντας την επιρροή του στη Ρωσική διπλωματία. Ανάγκασε έτσι την Αγγλική και Γαλλική διπλωματία να προτείνουν πλήρη ανεξαρτησία για το νέο κράτος και να υπογραφούν τα πρωτόκολλα της 3ης Φεβρουαρίου 1830, που προέβλεπαν ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος με στενότερα όμως σύνορα σε σχέση με εκείνα του 1829 (στη γραμμή Μαλιακού-Αχελώου) και την εκλογή του Λεοπόλδου του Σαξ Κοβούργου ως βασιλέα του νέου Κράτους. Ο Καποδίστριας έπεισε το Λεοπόλδο να απαιτήσει από τις Μεγάλες Δυνάμεις να περιληφθούν τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως την Κρήτη, προκειμένου να αποδεχθεί τον Ελληνικό θρόνο. Οι όροι του όμως αγνοήθηκαν τελείως και έτσι ο Λεοπόλδος παραιτήθηκε από το θρόνο. Η παραίτηση αυτή και τα επιχειρήματα που επικαλέστηκε (που ήταν έργο του Καποδίστρια) έδωσαν νέα ώθηση στη χάραξη των συνόρων. Με τη μέθοδο της αναβλητικότητας στο θέμα των συνόρων, ο Καποδίστριας έθετε ως προϋπόθεση για την αποχώρηση του Ελληνικού πληθυσμού από τις επαρχίες Αιτωλίας και Ακαρνανίας την προηγούμενη αποχώρηση των Τούρκων από την Αττική και την Εύβοια, την επί τόπου παρουσία ξένων οροθετών και την εξασφάλιση αρκετών μέσων για την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος που θα δημιουργούνταν. Με αυτό τον τρόπο εκβίαζε ουσιαστικά να δοθούν στην Ελλάδα οι αποσπώμενες περιοχές της Ρούμελης. Πέτυχε έτσι να υπογραφεί το πρωτόκολλο της Διάσκεψης του Λονδίνου και να οριστούν τα σύνορα της Ελλάδας στη γραμμή Άρτας-Βόλου. Οι Μεγάλες Δυνάμεις κατάλαβαν ότι ο Καποδίστριας δεν θα αποτελέσει υποχείριό τους. Επίσης στο εσωτερικό της χώρας, οργανώνοντας κεντρική εξουσία, στερούσε τους περιφερειακούς σφετεριστές από καθιερωμένα προνόμια. Με λίγα λόγια, ο Καποδίστριας προσπάθησε να δημιουργήσει ισχυρό Ελληνικό Κράτος και δυσαρέστησε τους ισχυρούς στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Και αυτός ήταν ο λόγος που σκοτεινές δυνάμεις, από το εξωτερικό και το εσωτερικό, μεθόδευσαν την δολοφονία του έξω από το ναό Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο, στις 27 Σεπτεμβρίου 1831. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να χαρεί τη δικαίωση της εξωτερικής του πολιτικής, που είχε ολοκληρωθεί λίγες μέρες πριν το θάνατό του. Ακολουθεί η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης και τέλος νέα Διάσκεψη του Λονδίνου στις 18 Αυγούστου 1832 που επικυρώνει τελεσίδικα στην Ελλάδα σύνορα στην γραμμή Αμβρακικού- Παγασητικού αλλά απορρίπτει αίτημα των Κρητικών για ένωση με την Ελλάδα. Οι διπλωματικές πράξεις του 1832 τερμάτισαν επίσημα την δωδεκάχρονη πάλη του Ελληνικού λαού. Ο μεγαλειώδης αγώνας είχε δικαιωθεί, όχι όμως ανάλογα με τις θυσίες. Τα στρατηγικά συμφέροντα των ισχυρών με τις συμπληγάδες της διπλωματίας τους αλλά και η εμφύλια διαμάχη και τα σφάλματα των Ελλήνων δεν επέτρεψαν παρά μόνο τη δημιουργία, στην άκρη της Βαλκανικής χερσονήσου, μικρού Ελληνικού Κράτους 47.516 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Στις 750 χιλιάδες των κατοίκων του αντιστοιχούσε τριπλάσιος αριθμός αλύτρωτων αδελφών, που διαβιούσαν ακόμα μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σύμφωνα με την επιστήμη της γεωπολιτικής, κάθε κράτος στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες: την πολιτική, την στρατιωτική και την οικονομική του δυνατότητα και το πνευματικό του επίπεδο. Σύμφωνα με την κοινωνιολογία, υπεισέρχεται και άλλος ένας πυλώνας, αυτός της εθνικής συνοχής. Ας φανταστούμε κάθε ένα από αυτούς τους παράγοντες σαν μπάλες που βρίσκονται σε επαφή η μία στην άλλη. Ανάλογα με τη δυναμική που έχει ο κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες, η αντίστοιχη μπάλα αρχίζει να περιστρέφεται και να μετατρέπει την δυναμική ενέργεια σε κινητική. Όσο μεγαλύτερη η δυναμική ενέργεια, τόσο πιο γρήγορη είναι η περιστροφή της αντίστοιχης μπάλας. Ανάλογα με το πόσες μπάλες αρχίζουν να περιστρέφονται και με ποιο ρυθμό, όλο αυτό το σύστημα τίθεται σε συνολική κίνηση και έτσι εκφράζεται η συνολική δυναμική του. Στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης, όλοι αυτοί οι τομείς είχαν αναπτύξει το μέγιστο της δυναμικής τους, είχαν τεθεί σε ξέφρενη περιστροφή και κινούμενοι όλοι μαζί έδιναν μια θυελλώδη ορμή προς τα εμπρός στο Ελληνικό Γένος. Η θυελλώδης αυτή ορμή ήταν αδύνατο να συγκρατηθεί από τα δεσμά της οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και της Ιεράς Συμμαχίας της Ευρώπης. Για το λόγο αυτό η Επανάσταση των Ελλήνων όχι μόνο ήταν αδύνατο να αποτύχει σε στρατηγικό επίπεδο, αλλά θα έφτανε να ελευθερώσει πολλαπλάσια εδάφη. Οι Μεγάλες Δυνάμεις το κατάλαβαν έγκαιρα και γιαυτό προσπάθησαν να περιορίσουν την εκρηκτική δυναμική των Ελλήνων. Και το κατάφεραν αλλάζοντας στο παραπάνω σύστημα με τις μπάλες την κατεύθυνση στην περιστροφή της μπάλας που βρίσκονταν στο κέντρο του συστήματος: αυτήν της εθνικής συνοχής. Ενισχύοντας την διχόνοια των Ελλήνων ο χρονισμός του συστήματος που μέχρι τότε ήταν ασυγκράτητο, επηρεάσθηκε αρνητικά και κινδύνευσε μάλιστα να σταματήσει πλήρως. Από το σημείο αυτό και μετά, οι Μεγάλες Δυνάμεις μπορούσαν να καθοδηγούν όπως αυτές ήθελαν τη δυναμική των Ελλήνων και την Ελληνική Επανάσταση.

 Δ. ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Αγαπητοί φίλοι, τα τελευταία χρόνια δυστυχώς πληθαίνουν όσοι προσπαθούν με ακραίες και αβάσιμες απόψεις να ισοπεδώσουν το συγκλονιστικό γεγονός της εθνικής παλιγγενεσίας του 1821. Ίσως γιατί στην εποχή μας τείνουν να ξεθωριάσουν τα ανώτερα ιδανικά της πατρίδας και της πίστης. Στους παράξενους ετούτους καιρούς που ζούμε, που θαρρεί κανείς πως ο κόσμος ολάκερος έχει πέσει πάνω στον Ελληνισμό να τον πλακώσει, έχουμε όλοι καθήκον να βαστάμε ψηλά το εθνικό φρόνημα, να μην σκύβουμε το κεφάλι στην υποκρισία, στην αδικία και στην αναίδεια. Η εθνεγερσία του 1821 που έγινε σε πείσμα όλων των προβλέψεων και διεθνών συσχετισμών, θα διδάσκει πάντα πως οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι. Έχουν περάσει από τότε 191 χρόνια και έχουμε καθήκον πια να αρχίσουμε να λέμε αλήθειες, όσο κι αν αυτές πονάνε. Μόνο έτσι θα διδαχθούμε από τα όποια λάθη του παρελθόντος και δεν θα τα επαναλάβουμε στο παρόν και στο μέλλον. Τα όσα κατάφεραν οι Έλληνες τότε, τα κατάφεραν γιατί υπήρχε εθνική συνοχή στην έννοια του αγώνα. Όταν άρχισαν οι εμφύλιες διαμάχες και διαταράχθηκε η εθνική συνοχή, κόντεψαν να αφανιστούν είτε από τον Οθωμανό είτε από τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Το σημείο από το οποίο άρχισαν οι εμφύλιες διαμάχες ήταν τα περίφημα δάνεια της Αγγλίας. Το μεγάλο πρόβλημα που δημιούργησαν τα διαβόητα αυτά δάνεια, δεν ήταν οι ληστρικοί όροι τους σε βάρος των Ελλήνων. Οι δυσμενέστατοι αυτοί όροι αντισταθμίζονταν από τη μεγάλη διπλωματική σημασία των δανείων, γιατί ουσιαστικά έτσι το Ελληνικό πρόβλημα διεθνοποιούνταν οικονομικά, προσφέροντας defacto αναγνώριση στους επαναστατημένους Έλληνες. Το μεγάλο πρόβλημα των δανείων ήταν ο τρόπος που τα χρησιμοποίησαν οι Έλληνες στο εσωτερικό και που οδήγησε στους εμφυλίους πολέμους, διαλύοντας την εθνική συνοχή. Σήμερα, εκατόν ενενήντα ένα χρόνια μετά, μια άλλη κρίση απειλεί και πάλι τον Ελληνισμό. Και τώρα η κρίση είναι δυσκολότερη από το 21, γιατί τότε ο εχθρός είχε πρόσωπο ενώ σήμερα κρύβεται πίσω από τις αδυσώπητες αγορές και το διεθνοποιημένο παρασιτικό κεφάλαιο. Για να τα καταφέρουμε και σήμερα, δεν πρέπει να κάνουμε τα λάθη του 1821: δεν πρέπει να διασαλεύσουμε την εθνική μας συνοχή. Όπως και το 1821, έτσι και τώρα, η εθνική συνοχή κινδυνεύει από δυό άλλες δανειακές συμβάσεις, τα διαβόητα πια μνημόνια. Το μεγάλο πρόβλημα που δημιουργούν σήμερα τα μνημόνια δεν είναι μόνο οι προσβλητικοί και δυσμενείς όροι τους για την Ελληνική κοινωνία. Όπως και το 21, οι δυσμενέστατοι αυτοί όροι αντισταθμίζονται από τη διπλωματική σημασία των μνημονίων, γιατί ουσιαστικά έτσι και το σημερινό Ελληνικό οικονομικό πρόβλημα έγινε defacto διεθνές και παγκόσμιο πρόβλημα. Το μεγάλο πρόβλημα των μνημονίων και σήμερα, είναι ο τρόπος που τα εφαρμόζουμε οι Έλληνες στο εσωτερικό και που οδηγεί στη διασάλευση της εθνικής συνοχής. Η αντιπαράθεση διεξάγεται δυστυχώς εντός Ελλάδας, αντί να γίνεται ανάμεσα στην Ελλάδα και τη διεθνή κοινότητα. Για το λόγο αυτό, το μήνυμα της εθνικής ομοψυχίας είναι περισσότερο επίκαιρο παρά ποτέ. Ο Κολοκοτρώνης μας ορμηνεύει: «εις τον πρώτο χρόνον της επανάστασης είχαμεν μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμεν σύμφωνοι και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσεν ακόμα δύο χρόνους ηθέλαμεν κυριεύσει και τη Θεσσαλίαν και τη Μακεδονίαν και την Κωνσταντινούπολην. Εξαιτίας της διχόνοιας μας έπεσε πάνω μας η Τουρκιά και εκοντέψαμε να χαθούμε». Ο Γέρος του Μοριά, θα δίνει πάντα το σύνθημα για εθνικούς αγώνες μέχρις εσχάτων και θα δίνει σε κάθε αναιδέστατο που προσβάλει την Ελλάδα την ίδια απάντηση που έδωσε και στον Ιμπραήμ: «όχι τα κλαριά να μας κόψεις, όχι τα δέντρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνον πέτρα απάνω στην πέτρα να μη μείνη, ημείς δεν προσκυνούμε. Τι τα δέντρα μας αν τα κόψεις και τα κάψεις, την γήν δεν θέλει την σηκώσεις και η ίδια η γης που τα έθρεψε, αυτή η ίδια γή μένει δική μας και τα ματακάνει. Μόνον ένας Έλληνας να μείνει πάντα θα πολεμούμε και μην ελπίζεις πως την γήν μας θα την κάμεις δικήν σου. Βγάλτο από το νού σου!». Τα λόγια αυτά έχουμε καθήκον να τα διαλαλούμε και στις μελλούμενες των Ελλήνων τις γενιές. Να θυμόμαστε οι Έλληνες τη δόξα των προγόνων μας και να αντλούμε δύναμη για ένα ελπιδοφόρο και αντάξιο μέλλον. Αλλά κυρίως, να μαθαίνουν για τους Έλληνες όλοι όσοι με περισσή θρασύτητα μιλούν σήμερα απαξιωτικά για ένα Λαό που έχει περάσει τα πάνδεινα στο πέρασμα των αιώνων, έναν Λαό του οποίου τα επιτεύγματα, οι θρίαμβοι και οι νίκες διδάσκονται ακόμα στα πέρατα της οικουμένης. Να αντιληφθούν όλοι ότι οι Έλληνες ερχόμαστε με βαριά ιστορία από τις αρχές των χρόνων και θα πορευόμαστε πάντοτε με δυναμισμό προς τον αιώνιο και ατελή χρόνο. Να ακουστεί παντού ότι όσο οι Ελληνίδες μάνες θα γεννούν παιδιά, ο Ελληνισμός θα στέκει πάντα όρθιος. Να μην υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία στον οιονδήποτε: η Ελλάδα όχι απλώς προορίζεται να ζήσει, αλλά να μεγαλουργήσει.
Τις παρακαταθήκες του 1821 έρχεται να συμπληρώσει ο εθνικός μας ποιητής, ο Κωστής Παλαμάς, που λέει «Κριτές να μας δικάσουν οι αγέννητοι και οι νεκροί μας», για να τονίσει το χρέος που εμείς οι νεότεροι έχουμε όχι μόνο απέναντι στην Ιστορία, αλλά και προς το μέλλον του Ελληνικού Έθνους που τώρα βρίσκεται στα χέρια μας.

Αγαπητοί φίλοι, θα κλείσω τη σημερινή ομιλία με τα τους στίχους του Κωστή Παλαμά που έγραψε στο ποίημα με τίτλο «Προφητικόν» και περιγράφουν τόσο τα τετρακόσια χρόνια της φρικτής σκλαβιάς και τη σημερινή σκληρή πραγματικότητα, αλλά κυρίως περιγράφουν το πεπρωμένο του Έθνους:

«Κι αν πέσαμε σε πέσιμο πρωτάκουστο

και σε γκρεμό κατρακυλήσαμε

που πιο βαθύ, καμιά φυλή δεν είδε ως τώρα

είναι γιατί με των καιρών το πλήρωμα,

όμοια βαθύ

ένα ανέβασμα μας μέλλεται, προς ύψη ουρανοφόρα»